In januari 2022 is de Ontwerp-Toekomstvisie Scheveningen-Bad 2040 naar de gemeenteraad van Den Haag gestuurd. Hiermee is het gesprek geopend over de toekomst van de enige stedelijke badplaats die ons land rijk is. Namens Studio Bereikbaar werkte ik mee aan het opstellen van de visie. We stoften bestaande onderzoeken af en voerden gesprekken over opgaven en ambities met bewoners, ondernemers en ambtenaren. In dit artikel schets ik mijn observaties (op persoonlijke titel).

De figuurlijke druppel – “Chaos op Scheveningen” kopte het Algemeen Dagblad op 10 augustus 2020. Het was de korte samenvatting van een rampweekend. Midden in de vakantieperiode kwamen coronapandemie en hittegolf samen. Scheveningen raakte overstroomd door stad- en regiobewoners en toeristen uit Nederland, Duitsland en België (die door corona veelal niet naar hun gebruikelijke bestemmingen rond de Middellandse Zee konden reizen). Naar schatting kwamen er twee keer zo veel bezoekers naar Scheveningen als normaal op een ‘topdrukte-dag’. De badplaats kon deze toestroom niet aan. Autowegen stonden muurvast, er werd driedubbel geparkeerd (op stoepen, laad- en losplekken en inritten), een verkeersregelaar werd met een ‘ploertendoder’ op zijn hoofd geslagen, wildkampeerders koloniseerden het strand, zwemmers sprongen in de haven en de boulevard werd een hotspot voor lachgas, overlast en intimidatie. Er werd geracet op straat, op de Pier was een dodelijk steekincident en tientallen zwemmers raakten voor de kust in problemen. Twee van hen overleefden het niet.

Het weekend in augustus 2020 zorgde voor een uitvergroting van problemen waar Scheveningen al veel langer mee te kampen had. Die problemen gaan niet alleen over (verkeers)veiligheid maar ook (of misschien zelfs vooral) over identiteit en kwaliteit. Wat voor plek wil Scheveningen zijn? Voor welke doelgroep? Welke ruimtelijke kwaliteit hoort daarbij? Welke ruimtelijk-economische structuur? En welk bereikbaarheidsprofiel?

Het Scheveningen van Zwolsman – Om het huidige Scheveningen te begrijpen moeten we terug in de tijd. Nabij vissersdorp Scheveningen ontstond in 1818 de eerste badplaats van Nederland, de bakermat van het Nederlandse strandtoerisme. De economische betekenis van de badplaats veranderde door de jaren heen. Scheveningen was van oudsher een plek voor weldaad en gezondheid. Het bezoeken van deze plek werd aanbevolen op doktersadvies (een kuuroord met een Kurhaus). Dorp kreeg een Zeehaven. In Bad kwamen nieuwe hotels met variété voor rijke families, Duitse adel en industriëlen. De bloeiperiode van Scheveningen zou tot de Tweede Wereldoorlog duren. Aanleg van de Atlantikwall was desastreus: de boulevard werd omgebouwd tot een vesting van bunkers, mijnen en versperringen. Delen van de bebouwing aan de boulevard werden afgebroken. Treurig dieptepunt vormde het afbranden van de Wilhelmina Pier voor het Kurhaus in 1943.

Vanaf begin jaren ’60 begon de welvaart in Nederland toe te nemen en kregen mensen meer tijd voor recreatie. Deze ontwikkeling was sterk van invloed op het karakter van Scheveningen. Het vooroorlogse type bezoeker koos steeds vaker voor een vliegtrip naar Zuid-Europa. De badplaats ging zich richten op het brede publiek met dagtoerisme, vertier en vermaak. In plaats van een langdurig verblijf aan zee in een van de badhotels verbleven toeristen korter in kleinschalige en goedkopere familiepensions. Badhotels zoals het Oranje Hotel en het Palace Hotel kwamen leeg te staan. Via de Exploitatie Maatschappij Scheveningen (EMS) kwam een groot deel van het vastgoed in handen van projectontwikkelaar Reinder Zwolsman. Hij ondernam verschillende pogingen om de neergaande trend te keren. Enerzijds door sloop van het Oranje Hotel en nieuwbouw van de Oranjeflats en anderzijds door het toevoegen van een nieuwe attractie in de vorm van de Pier in 1961. Later (in 1973) werd het vastgoed van EMS overgenomen door projectontwikkelaar Brederode. In samenwerking met de gemeente Den Haag werd onder supervisie van architect Bakema een ontwerp voor de ‘nieuwe’ badplaats gemaakt. De meeste hotels werden gesloopt (alleen het Kurhaus bleef behouden), daarvoor in de plaats kwamen recreatieve functies, een nieuw winkelcentrum en appartementen. Badplaats Scheveningen werd bereikbaar gemaakt voor de auto. Direct achter strand en boulevard kwamen in de jaren ’90 grote publiekstrekkers tot stand (het Circustheater van Joop van de Ende, het Holland Casino en de Pathé bioscoop).

Architectuur uit de jaren ’70 en ’80 raakte al snel uit de mode. Sinds vijftien jaar waait daarom een volgende vernieuwingsgolf door de badplaats. In 2013 werd een nieuwe boulevard geopend (ontworpen door de Spaanse architect Manuel de Solà-Morales). En het historische dorp kreeg een betere verbinding met zee via de heringerichte Keizerstraat. In de Haven ontwikkelt zich een nieuw recreatief cluster rondom Beach Stadium en jachthaven en een economisch ecosysteem (Campus@Sea, met een focus op de thema’s voedsel, energie, ecologie en sport). In Scheveningen Bad heeft het Kurhaus fors geïnvesteerd in haar toekomst en is Legoland Discovery Center de grote nieuwe publiekstrekker. Oude trekkers zoals saunacomplex Vitalizee (failliet), De Pier (failliet in 2013 en heropend in 2015, met plannen voor een grote transformatie) en het Palacecomplex (leegstand in het winkelcentrum) kregen het zwaar. 

Stallen en stromen – Scheveningen groeide uit tot grootste badplaats van Noordwest-Europa (met bijna 5 miljoen bezoekers per jaar). De badplaats is meer dan vroeger ‘voor iedereen’, maar juist daardoor voelt niet iedereen zich er thuis. ‘Op de boulevard wil je niet gezien worden’, laten sommige bewoners weten. Het productaanbod is verouderd en de prijs-kwaliteitverhouding wordt niet door iedereen gewaardeerd. Gemiddelde bestedingen van bezoekers liggen relatief laag, de ervaren overlast voor omwonenden is juist maximaal. Scheveningen is geoptimaliseerd voor dertig drukke en tien zeer drukke dagen per jaar. De rest van het jaar valt de ruime dimensionering op, met een buitenruimte gericht op stallen en stromen in plaats van verblijven en ontmoeten. Die dominantie van het verkeer en logistiek heeft ook zijn weerslag op het gebruik en de programmering. Plekken fungeren als eilanden. Er is weinig samenhang tussen de kwaliteiten die Scheveningen als totaal heeft te bieden (Sportstrand, visserij, jachthaven, dorp, Pier, Kurhaus en Noorderstrand), laat staan dat de complementariteit met de stad Den Haag wordt benut.

Uit de gesprekken die we in Scheveningen Bad voerden kwamen een aantal cruciale kwesties naar voren, te beginnen met de beperkte beleving van de zee achter de eerste lijn van bebouwing. Er zijn vrijwel aaneengesloten rijen met strandpaviljoens en bebouwing ontstaan. De sensatie van strand en zee ontstaat daarom pas echt als men op het strand staat. De route naar het strand loopt langs smalle doorgangen en de tocht te voet is onplezierig. De tocht naar Bad per auto ook; op zomerse dagen is de autobereikbaarheid een probleem omdat de toegangswegen vol stromen en het zoeken is naar een parkeerplaats. Er zijn veel verschillende parkeergarages en parkeerplekken vlakbij het strand, wat de bezoekers ertoe verleidt om rondjes te rijden op zoek naar de beste parkeerplek. Daartegenover staat dat de OV-bereikbaarheid van Scheveningen niet is meegegroeid met de badplaats waardoor de autobereikbaarheid nog altijd leidend is. Dat heeft een sterke weerslag op de ruimtelijke kwaliteit en programmering, en daarmee de leefbaarheid.

Gezond & duurzaam als wenkend perspectief – Zonder inhoudelijke, integrale lange termijnkoers is het lastig kwaliteitsverbetering tot stand te brengen. Veel ontwikkelingen gaan dan uit van het principe ‘optimaliseren op eigen kavel’ zonder gezamenlijke visie op de optelsom van de individuele kavels. Partijen in Scheveningen hebben behoefte aan een gezamenlijk handelingsperspectief waarop zij elkaar kunnen vinden. Daarmee ontstaat de mogelijkheid om gewenste ontwikkelingen te stimuleren en ontwikkelingen die niet bijdragen aan het toekomstperspectief tegen te houden. Maar een toekomstvisie alleen is niet voldoende. Juist op het integrale grensvlak tussen toekomstvisie, bestuurskracht en uitvoeringskracht valt grote winst te behalen, zo bleek uit de gesprekken die we met lokale ondernemers voerden. Over te maken keuzes: “Onze investeringsbereid in dit gebied neemt af omdat er geen heldere koers is”. Over continuïteit: “Gedurende het project kregen we te maken met 3 verschillende wethouders en 6 nieuwe projectleiders, je moet maar hopen dat de overdracht goed is”. En over de uitvoering: “Voor 1 deal kom je langs 35 ambtenaren en moet je 8 vergunningen aanvragen. Zo valt er niet te ondernemen. Er is behoefte aan één aanspreekpunt die tegelijk ook borgt dat we kwalitatief op het juiste pad zitten”.

Op basis van de input van bewoners, ondernemers en ambtenaren is in ‘Ontwerp-Toekomstvisie Scheveningen-Bad’ een nieuw perspectief geschetst voor 2040. Het centraal handelingsperspectief in deze visie is Gezond & Duurzaam. Dit houdt in dat alle toekomstige keuzes idealiter bijdragen aan een gezonde en duurzame badplaats en hieraan in elk geval geen schade toebrengen. Wat zou op hoofdlijnen moeten gebeuren? Een kwalitatieve verbetering van de identiteit en zichtbaarheid van strand, zee en natuur, verbetering van het gebied naar het strand toe, verknoping van de Haagse economie met die van Scheveningen-Bad, het stimuleren van stedelijk mobiliteitsgedrag (lopen, fietsen) en het ontmoedigen van verplaatsingen met de auto door ruimtelijke inrichting. Scheveningen is als enige Nederlandse badplaats onderdeel van een stedelijke agglomeratie. Met een metropolitaan woonmilieu in de voortuin en het strand grenzend aan de achtertuin. Waar andere badplaatsen geïsoleerd in de duinen liggen en op zichzelf staan, brengt Scheveningen Den Haag aan zee en ontsluit ze de natuurgebieden in de duinen. Dit geeft Den Haag en Scheveningen een in potentie uniek leef- en vestigingsklimaat voor bewoners, ondernemers, instituten en voorzieningen.

De visie sluit af met het voorstel richting gemeente, private investeerders en eigenaren om de visie te omarmen, een kwartiermaker (op proces en inhoud) aan te stellen en afspraken te maken over uitvoering en beheer: het ‘Pact van Scheveningen’. Geen enkele partij kan de kwaliteitssprong van Scheveningen immers alleen maken. Er moet in gezamenlijk aan worden gewerkt door overheden, inwoners, ondernemers en bezoekers.

Literatuur

• Ontwerp-Toekomstvisie Scheveningen-Bad 2040 staat hier online. Studio Bereikbaar werkte voor dit project samen met BMC en Dona Stedenbouw.
• Scheveningen, van vissersdorp naar wereldstad aan zee. De nieuwe boulevard en de badplaats van de toekomst (Gielijn Blom en Arno Segeren, 2013).
• Sfeervolle Andere Tijden aflevering over Scheveningen (uit 2013). Parel aan de Noordzee.